میدان مطهری،کلاف سردرگمی که در انتظار روزهایی بهتر هست

نخستین میدان شهر که در تصاویر قم قدیم با نقش آفرینی درختان بلند، ساختمان‌های آجری زیبا و چشم انداز گنبد مطلایش جلوه گری می‌کند، این روزها بیشتر به یک ایستگاه بزرگ و آشفته اتوبوس و تاکسی شبیه است. نه فاصله ۷۰۰ متری از گنبد طلایی فاطمه معصومه(س)، نه فاصله ۳۰۰ متری از بازار قم و مجاورت با قمرود و نزدیکی به ایستگاه راه آهن، هیچ کدام نتوانسته میدان مطهری را به آنچه از چنین فضایی در یک شهر توقع می‌رود، حتی قدری نزدیک کند.

به گزارش پایگاه خبری رهپویان قم به نقل از  شهرنیوز، نخستین میدان شهر که در تصاویر قم قدیم با نقش آفرینی درختان بلند، ساختمان‌های آجری زیبا و چشم انداز گنبد مطلایش جلوه گری می‌کند، این روزها بیشتر به یک ایستگاه بزرگ و آشفته اتوبوس و تاکسی شبیه است. نه فاصله ۷۰۰ متری از گنبد طلایی فاطمه معصومه(س)، نه فاصله ۳۰۰ متری از بازار قم و مجاورت با قمرود و نزدیکی به ایستگاه راه آهن، هیچ کدام نتوانسته میدان مطهری را به آنچه از چنین فضایی در یک شهر توقع می‌رود، حتی قدری نزدیک کند.

توقع شما از میدانی با موقعیت میدان مطهری چیست؟ یک فضای مدنی خاطره انگیز؟ یک ساختار فضایی کالبدی و کارکردی فاخر؟ یک قرارگاه برای مناسبت‌های سیاسی اجتماعی؟ یک مرکز اقتصادی پویا و … به نظر می‌رسد وضعیت میدان مطهری را باید محصول حدود ۶ دهه بی توجهی به تحولات و نیازهای شهر در هسته مرکزی دانست. این روزها که صحبت از تصویب طرح این میدان مطرح می‌شود، مرور دوباره مسئله یا مسائل شهر در میدان مطهری نباید بی‌فایده باشد.

این میدان همان سالها و در امتداد پل علیخانی که از قدیمی‌ترین پل‌های شهر است، شکل گرفت و تا امروز اهمیت آن هر روز بیشتر و بیشتر شده است.

میدان مطهری به دلیل تعدد وجود مراکز فوق مهم شهری و کارکردهای متفاوت یک مسئله پیچیده شهری محسوب می‌شود. به جز نزدیکی به ایستگاه راه آهن، بازار و حرم مطهر مسائلی مانند وجود محورهای عمده تجاری و خدماتی در امتداد خیابان‌های هدف، سپاه، امام موسی صدر، نقش ترافیکی میدان در اتصال دو سوی رودخانه و اهمیت دسترسی‌های تامین شده، فرسودگی جداره و بافت و گستردگی فضاهای رها شده شهری از موضوعات مهم در این محدوده است.

میدان مطهری با شکل ذوزنقه‌ای و ۱۳ هزار متر مربع مساحت، از دو جنبه با حرم مطهر پیوند دارد. یکی پیوند بصری و ادراکی و دیگری پیوند کارکردی. در واقع در حال حاضر تنها نماد هویتی و شهری موجود دراین میدان افق دید گنبد مطلا است که البته در تمام جهات دیده نمی‌شود.

کارکرد اجتماعی و سیاسی این میدان و استفاده از آن به عنوان مکانی برای تجمع های مذهبی و سیاسی از دیگر موضوعاتی است که به اهمیت آن ضریب قابل توجهی داده است.

وضعیت کنونی میدان مطهری اما این روزها به حد اعلا با اغتشاش کارکردی و در نتیجه آن نا به سامانی محیطی و بصری روبه رو است. حضور بورس اصناف ناسازگار با هویت و چشم انداز میدان، در هم آمیختگی محوطه های مسکونی با عملکردهای ناسازگار مانند کارگاه انبار، آمیختگی، اصناف غیر مرتبط با یکدیگر مانند اغذیه فروشی و لاستیک فروشی، نبود خدمات رفاهی گردشگری و پشتیبان زائر و … از جمله نقاط ضعف امروز کارکردی این میدان است.

از نظر ترافیکی هم این میدان به دلیل تمرکز ایستگاه‌های اتوبوس و تاکسی، تداخل سواره و پیاده، پایین بودن ایمنی عبور پیاده، بلاتکلیفی پروژه‌های بزرگ مانند منوریل و … دچار معضلات جدی است.

مطالعات نشان می‌دهد میدان مطهری از نظر آلودگی صدا با ۸۵ دسی بل وضعیتی بدتر از دیگر نقاط شهر دارد. همینطور وضعیت این میدان از نظر آلودگی هوا و مسئله پسماند چندان مطلوب نیست.

از طرفی فرسودگی بافت و نبود خدمات مناسب سبب خروج سکنه بومی از محلات اطراف این میدان و جا به جایی جمعیت شده است. نرخ رشد جمعیت طی یک دوره ده ساله در این محدوده نزدیک به منفی ۵ گزارش شده است.

در محدوده میدان مطهری ۴ درصد از بافت متروکه و مخروبه است. همچنین ایستگاه تقلیل فشار گاز و پست برق بخشی از محدوده را اشغال کرده. در این نقطه از شهر حتی کارگاه صنعتی و انبارهایی داریم که موجب فرسودگی و زوال بافت شده اند. هفت درصد از این مساحت را همین انبارها و گاراژها تشکیل می‌دهند.

در طول ۱۰ سال گذشته تنها ۱۰ درصد از بناهای این محدوده بازسازی شده اند. همچنین آمارها نشان می‌دهد ۵۷ درصد بناهای محدوده میدان مطهری ۳۰ ساله و ۲۵ درصد قدمتی بین ۳۰ تا ۵۰ سال دارند. عدم سرمایه‌گذاری ساکنان، سرمایه‌گذاران و حتی نهادهای عمومی مانند شهرداری و آستانه مقدسه در طول این سالها در این محدوده شهری موجب از دست رفتن رونق محلات و فرسودگی بافت آن شده به گونه‌ای که سرزندگی در کوچه پس کوچه‌های آن دیده نمی‌شود.

میدان مطهری از نظر ضوابط میراثی در چارچوب تعیین حریم آثار تاریخی استان قم در حریم درجه دو نسبت به حرم مطهر واقع شده است. طبق ضوابط و مقررات در محدوده حریم درجه دو حداکثر ارتفاع مجاز ساخت و ساز با رعایت سطح اشغال، سه طبقه در ۱۰ و نیم متر است. طرح معماری و نوع مصالح ساختمانی در ساخت و سازها هم باید متناسب با بافت تاریخی منطقه باشد.

طرح جامع میدان مطهری توسط مشاور باوند با اهدافی مانند ارتقای جایگاه میدان مطهری، تبدیل آن به یک فضای مدنی و خاطره انگیز، تجدید ساختار کالبدی و کارکردی، طراحی انسان محور و غلبه بر حضور ایمن شهروندن، ارتباط موثر میدان با ایستگاه های مترو و تقویت نقش م بدل و … در قالب سه محدوده برنامه‌ریزی شده که در حال حاضر محدوده مداخله طرح به مساحت ۲۵ هکتار در اختیار دستگاه‌های تصمیم‌گیر قرار گرفته است.

علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی اطراف حرم مطهر از تصویب کلیات طرح در سال گذشته سخن می‌گوید. بنا بر گفته وی مطابق این طرح قرار است با احداث یک خیابان فرعی و زیرگذر کردن امام موسی صدر به‌صورت یک میدان پیاده و باقابلیت برگزاری مناسبت‌های سیاسی و اجتماعی و تجمعات روزمره برای زائران و مجاوران پیش‌بینی شود.

به گفته وی در این میدان هم حمل نقل عمومی و هم سواری شخصی داریم و از طرفی حجم تردد عابر پیاده هم در این میدان بسیار بالاست به‌طوری‌که حجم ساعتی ۱۸۰۰ عبور عابر پیاده یا در بعضی مناطق ۱۳۰۰ عبور عرضی را شاهد هستیم.

به همین دلیل برای علاوه بر ساماندهی وضعیت کلی ازجمله خیابان مولوی و ساماندهی میدان میوه و تره‌بار اصلاح وضعیت ترافیکی میدان مطهری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به اعتقاد خاکی این سبقه تاریخی و ترافیکی و این حجم تردد مدیریت شهری را به این نتیجه رساند که باید در این منطقه شاهد غلبه تردد پیاده باشیم و کمیسیون ماده ۵ با زیرگذر شدن امام موسی صدر موافقت کرد که بتواند بستر این آرام‌سازی صورت بگیرد.

طرحی که به دلیل گستردگی حوزه اجرا به‌صورت یک پروژه بلندمدت طراحی‌شده است به گفته مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی اطراف حرم مطهر، اجرای پروژه بعد از آماده شدن طرح‌های تکمیلی پروژه میدان مطهری مرحله‌به‌مرحله طی یک پروژه ۵ ساله پیش می‌رود.

به نظر می‌رسد تصمیمات گرفته شده در حوزه میدان مطهری نیاز به ساعت‌ها گفت و گو داشته باشد. از جمله امکان فنی ایجاد زیرگذر امام موسی صدر، نسبت طرح‌های سرمایه‌گذاری قبلی با شرایط فعلی این میدان، تبعات ترافیکی پیاده محور شدن میدان مطهری برای معابر اطراف، تناقض جمعیت پذیری طراح‌های سرمایه‌گذاری اطراف میدان با حذف ترافیک، شرایط تحقق پذیری معابر پشتیبان، تزاحم تجمیع تاسیسات شهری با پروژه‌های دیده شده، تکرار تجربه نه چندان موفق میدان بزرگ امام خمینی(ره) در این میدان و … که برای هر یک می‌توان ساعت‌ها بحث و گفت و گو کرد.

شاید طرحی که تنها مطالعات حیطه مداخله آن از سال ۹۷ تا کنون طول کشیده به سادگی در ۵ سال کامل شدنی نباشد اما اجرای گام به گام اقدامات موثر می‌تواند میدان مطهری را از وضعیت پیش رو آزاد و به جایگاه واقعی خودش نزدیک کند.